Czy uzależnienie to choroba XXI wieku?

W XXI wieku, w dobie szybkiego rozwoju technologicznego, zmieniających się norm społecznych i coraz większego nacisku na sukces oraz wydajność, problem uzależnień nabiera nowego wymiaru. Czy to tylko zbieg okoliczności, czy też efekt współczesnego stylu życia, który sprzyja rozwojowi różnorodnych nałogów? Pytanie o to, czy uzależnienie to choroba XXI wieku, staje się coraz bardziej palące, gdyż problem ten dotyka coraz szersze kręgi społeczeństwa, a jego konsekwencje są coraz bardziej widoczne i dotkliwe. W tym artykule postaramy się zbadać, jakie czynniki wpływają na rozwój uzależnień w dzisiejszych czasach oraz jakie metody leczenia i profilaktyki są dostępne, aby stawić czoła temu wyzwaniu współczesnej medycyny i społeczeństwa.

Jakie uzależnienia obecnie dominują?

Myśląc o nałogach, zazwyczaj skupiamy się na alkoholizmie i narkomanii, ale nie są to jedyne problemy, z jakimi zmaga się coraz więcej osób. Ośrodek leczenia uzależnień w Krakowie i innych polskich miastach, zazwyczaj w uzależnieniu od alkoholu. Wciąż jest to jeden z najpoważniejszych problemów zdrowotnych, zagrażających nie tylko choremu, ale też wszystkim w jego otoczeniu.

Niestety powszechnym problemem pozostaje też narkomania, w tym uzależnienie od tzw. 

nowych substancji psychoaktywnych (NSP), nazywanych potocznie dopalaczami. Jest to tym bardziej niebezpieczne, że w przypadku przedawkowania, lekarze nie wiedzą nawet, z jaką konkretnie substancją mają do czynienia. Uzależniające są również leki, po które coraz więcej osób sięga w sposób nadmierny i niekontrolowany. 

Nowe oblicze przyjmuje z kolei nikotynizm, ponieważ młodzież bardzo często sięga nie tylko po tradycyjne papierosy, ale też jedno- i wielorazowe e-papierosy. Brak charakterystycznego zapachu tytoniu sprawia, że uzależnienie od nikotyny często pozostaje niezauważone przez rodziców.

Nie można również zapominać o zaburzeniach odżywiania, takich jak anoreksja i bulimia, które dotykają przede wszystkim młodzież, ale coraz częściej również osoby dorosłe. Mają też swoje mniej znane odmiany, na przykład ortoreksja, oznacza obsesję na punkcie zdrowej żywności. Wiele osób zmaga się również z uzależnieniem od jedzenia, co prowadzi do chorobliwej otyłości i szeregu związanych z nią komplikacji zdrowotnych. Powiązana jest z nią bigoreksja, czyli obsesyjna potrzeba posiadania muskularnej sylwetki.

W świecie cyfrowym, cyberuzależnienia, takie jak uzależnienie od gier komputerowych, mediów społecznościowych czy pornografii, stają się coraz bardziej powszechne i problematyczne. To jednak tylko część uzależnień behawioralnych, wśród których znajdują się również patologiczny hazard, pracoholizm, seksoholizm czy zakupoholizm. Jak widać, na człowieka czyha obecnie wiele zagrożeń, z których czasem nawet nie do końca zdajemy sobie sprawę.

Dlaczego tak wiele osób ma problem z uzależnieniem?

Wydaje się, że świadomość dotycząca uzależnień jest już dość duża. Mimo wszystko wiele osób wciąż dopuszcza do rozwoju nałogu i szuka pomocy na bardzo zaawansowanych etapach. Dlaczego się tak dzieje? Jednym z kluczowych problemów, z jakimi borykają się terapeuci, jest bardzo późne zgłaszanie się pacjentów. Wynika to między innymi ze wstydu, bagatelizowania problemu czy wykorzystywania uzależnienia do radzenia sobie z głębiej leżącymi trudnościami. Osoby uzależnione często trafiają na odtrucie lekowe w Krakowie lub innym mieście naprawdę późno. Obawiają się życia bez leków, które pomagają im radzić sobie z trudnymi emocjami i napięciem, nawet jeśli jest to krótkofalowe i złudne.

Nasz organizm niestety ma naturalną skłonność do popadania w uzależnienia. Oznacza to konieczność kontrolowania naszych zachowań lub unikania sytuacji, w których może dojść do silnego wyzwolenia neuroprzekaźników. Duże znaczenie dla pojawienia się i rozwoju uzależnień mają także nasze cechy społeczne, stan zdrowia, charakteru oraz osobowości. Niektórzy autorzy zwracają także uwagę na pojawienie się wzorców zachowań autodestrukcyjnych, szczególnie adresowanych do ludzi młodych np. przez gloryfikowanie narkotyków w niektórych utworach. 

Co przyczynia się do powszechnego problemu uzależnień?

Nie ma oczywiście jednej jasnej przyczyny, dlaczego uzależnienia są tak poważnym problemem we współczesnym społeczeństwie. Wynika to z wielu czynników, ponieważ nasze codzienne życie diametralnie różni się od poprzednich pokoleń. O ile w wiekach XIX i XX dominowały problemy zaburzeń lękowych, o tyle przełom wieku XX i XXI zaznacza się wręcz niekontrolowanym wzrostem uzależnień. Obecnie mniejsza część ludności na świecie jest narażona na traumatyczne doświadczenia np. związane z wojną, ale za to pojawia się szereg czynników, które sprawiają, że uciekamy w uzależnienia.

Przyczyniły się do tego nawet zmiany uznawane generalnie za pozytywne np. otwarcie części granic, co ułatwiło przemyt narkotyków. Obecnie dostępność różnego rodzaju środków psychoaktywnych w Europie jest znacznie większa niż w XX wieku. Zmieniła się również kultura masowa, ponieważ dostęp do sławy i zasięgów jest znacznie łatwiejszy niż kiedyś. Daje to pole do promowania patologicznych zachowań, narkotyków czy alkoholu, na co szczególnie podatna jest młodzież. Uzależnieniom niestety sprzyja również powszechny konsumpcjonizm. Chodzi tutaj nie tylko o ryzyko zakupoholizmu, ale też reklamowanie każdego rodzaju produktów, również alkoholu czy leków OTC. Przedstawianie ich jako całkowicie bezpieczne, a nawet pomocne i wywołujące pozytywne emocje, niestety sprzyja uzależnieniom. 

Kto jest szczególnie narażony na uzależnienia?

Uwarunkowań zwiększających ryzyko uzależnień jest wiele. Występowanie uzależnień może być np. związane z rodzajem pracy zawodowej. Łączy się to z dużą presją na osiąganie sukcesów, przez co wiele osób wpada w błędne koło. Stres i przeciążenie mogą być tłumione za pomocą alkoholu czy leków, a to powoduje jeszcze większą presję spowodowaną ukrywaniem swojego problemu. Sukces zawodowy może dawać złudne poczucie kontroli nad własnym życiem. Objawy uzależnienia od hazardu i innych problemów często są ignorowane przez długi czas, co prowadzi tylko do pogłębiania nałogu.

Ryzyko bywa też duże u nastolatków. Z jednej strony czynnikiem ryzyka jest pochodzenie z niepełnej rodziny. Śmierć lub rozstanie rodziców prowadzą do trudności emocjonalnych, a dodatkowo samotny rodzic często musi poświęcać wiele czasu na pracę, aby utrzymać dziecko. Pozostawiony sam sobie nastolatek za wszelką cenę szuka akceptacji w grupie rówieśników, co zwiększa ryzyko uzależnień. Paradoksalnie, na nałogi bardziej narażone są też dzieci z dobrze sytuowanych rodzin. Wynika to nie tylko z koncentracji rodziców na karierze, ale też typowo partnerskiego podejścia do wychowania, gdzie brakuje konsekwencji i dyscypliny. Takie nastolatki często nie znają umiaru, nie mają postawionych granic oraz żyją w przekonaniu, że nie muszą ponosić skutków swojego postępowania.

Uzależnienie może spotkać każdego, ale u niektórych to ryzyko jest jeszcze wyższe, niż u innych. Mowa tutaj o funkcjonariuszach służb mundurowych, pracownikach korporacji, wysoko sytuowanych pracownikach instytucji państwowych i samorządowych, pracownikach mediów, nauczycielach, przedstawicielach tzw. wolnych zawodów, osobach aktywnych politycznie, artystach, celebrytach, kulturystach, zawodnikach sztuk walki, a nawet osobach pracujących w godzinach nocnych.

W dzisiejszym społeczeństwie wiele osób zapada na uzależnienia z różnych przyczyn. Współczesny styl życia charakteryzuje się szybkim tempem, stresem oraz presją społeczną, co może prowadzić do szukania ucieczki w substancjach psychoaktywnych lub zachowaniach kompulsywnych. Zawsze można jednak wyjść na prostą: przede wszystkim dzięki detoksowi i terapii.